دستاوردهای سفر رئیسی به جاکارتا؛ تحکیم روابط با غول اقتصادی آینده

 سید ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم که سیاست دیپلماسی اقتصادی را در صدر اولویت‌های سیاست خارجی خود قرار داده است، این بار هم در سفری با محوریت برنامه‌های اقتصادی جاکارتا پایتخت اندونزی را مقصد بازدید خود از شرق آسیا قرار داده است تا سطح تعاملات تجاری با این کشور مسلمان را توسعه دهد. رئیسی را در این سفر هیئتی بلندپایه از وزرا و تجار و سایر مقامات مسئول اقتصادی دولت همراهی می‌کنند که نویدبخش توافقات گسترده و مهم میان دو کشور برای توسعه هرچه بیشتر روابط اقتصادی و تجاری در آینده نزدیک باشد.

رئیسی در نشست مشترک خبری با جوکو ویدودو، رئیس جمهور اندونزی ضمن اشاره به هدفگذاری انجام شده برای رساندن حجم مبادلات تجاری دو کشور به رقم 20 میلیارد دلار گفت:«دو کشور تصمیم گرفته‌اند مبادلات خود را با ارزهای ملی انجام دهند». رئیسی گفت:«امروز مقامات دو کشور اسناد متعددی برای همکاری در حوزه‌های مختلف امضا کردند که نشان‌دهنده عزم و اراده آنها برای توسعه روابط در همه حوزه‌ها است». رئیس جمهور همچنین با بیان اینکه ایران و اندونزی زمینه‌ها و ظرفیت‌های متنوع و فراوانی برای ارتقای سطح روابط خود دارند، اظهار امیدواری کرد که این سفر بتواند در جهت گسترش تعاملات فیمابین دو کشور بزرگ و قدرتمند اسلامی در منطقه و جهان تاثیرات سازنده‌ای داشته باشد و آثار آن با سفر متقابل رئیس جمهور اندونزی به تهران کامل شود.

جوکو ویدودو هم با ابراز امیدواری نسبت به اینکه در این سفر گام‌های بلندی در جهت توسعه روابط با اندونزی برداشته شود، گفت:«دو کشور در 70 سال سپری شده از برقراری روابط دیپلماتیک، همواره تعاملات خوبی در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، تجاری و منطقه‌ای و بین‌المللی داشته‌اند». روسای جمهور دو کشور همچنین مخالفت خود را با یکجانبه‌گرایی آمریکا در جهان اعلام داشتند و از تلاشها برای برقراری ثبات در کشورهای دیگر از جمله افغانستان استقبال کردند.

رئیس جمهور روز سه شنبه در ادامه برنامه‌های سفر رسمی دو روزه به اندونزی، با بامبانگ سوساتیو، رئیس مجلس مشورتی خلق این کشور دیدار کرد و اندونزی را کشوری مهم و دارای جایگاهی ممتاز در جنوب شرق آسیا دانست و تاکید کرد که گسترش روابط دو کشور به نفع جهان اسلام و مسلمانان است. رئیسی همچنین در جمع شیعیان اندونزی حاضر شد و درباره وضعیت جهان اسلامی و وحدت بین آنها سخنرانی کرد.

ریل‌گذاری تجارت 20 میلیارد دلاری

در این سفر مقامات دو کشور با امضای 11 سند همکاری در حوزه‌های مختلف، گامهای بزرگی را برای افزایش تجارت دوجانبه برداشتند. تفاهم‌نامه تجارت ترجیحی، لغو روادید، مبادلات فرهنگی، همکاری نظارتی بر تولید فرآورده‌ای دارویی، همکاری در زمینه‌های علمی، فناوری و نوآوری و همکاری دو جانبه در زمینه نفت و گاز از جمله اسناد همکاری امضا شده میان مقامات دو طرف بود.

جمهوری اسلامی در راستای راهبرد نگاه به شرق، جاکارتا را همچون روسیه و چین در کانون روابط تجاری قرار دهد. به همین منظور هدف دولت سیزدهم در اندونزی علاوه بر تقویت روابط سیاسی، ایجاد یک کانال ارتباطی اقتصادی با یکی از بازیگران قدرتمند در اقتصاد جهانی است و از اینرو تجارت 20 میلیارد دلاری با این کشور را ریل‌گذاری کرده است.

وزارت تجارت اندونزی در بیانیه‌ای حجم مبادلات تجارت میان ایران و اندونزی در سه ماهه نخست سال جاری میلادی را ۵۴.۱ میلیون دلار اعلام کرد و این درحالی است که روابط تجاری دو کشور سال گذشته با ۲۳ درصد افزایش نسبت به سال قبل‌ از آن به ۲۵۷.۲ میلیون دلار رسیده بود و میزان صادرات ایران به این کشور هم در حدود 135 میلیون دلار بود که در کل رقم بالغ 400 میلیون را شامل می‌شود. هر چند این سطح از تعاملات تجاری تعریف چندانی ندارد، اما باتوجه به توافقات انجام شده بین دو طرف در این سفر، در سالهای آینده  شاهد رشد چشمگیر تجاری بین تهران و جاکارتا خواهیم بود.

از سوی دیگر، در این سفر مقامات دو کشور توافق کردند که روابط تجاری خود را بر مبنای «تجارت ترجیحی» انجام دهند. توافقنامه‌ای که بر اساس آن، قرار است مبادله کالا و خدمات بین دو کشور بدون انتقال پول و به ‌صورت تهاتری انجام شود و به عبارتی مبادله پایاپای بین دو طرف برقرار خواهد شد و با توجه به ظرفیت‌های اقتصادی بین ایران و اندونزی، دو طرف می‌توانند بخشی از کالاها را که پیشتر از کشورهای دیگر وارد می‌کردند، از همدیگر تامین کنند. اگر این روابط تجاری در سطح بسیار بالا انجام شود، از خروج ارز نیز جلوگیری خواهد شد و حتی تحریم‌های آمریکا نیز نمی‌تواند خللی در این زمینه ایجاد کند، زیرا دلاری بین طرفین رد و بدل نمی‌شود که واشنگتن بتواند محدودیتی ایجاد کند. به اعتقاد کارشناسان اقتصادی، امضای توافقنامه تجارت ترجیحی میان ایران و اندونزی علاوه بر آنکه زمینه صعود ارقام تجارت میان دو کشور را فراهم می‌کند می‌تواند به فعال‌سازی ظرفیت‌های صادراتی به کشورهای جنوب شرق آسیا و بازارهای جدید نیز ختم شود.

اندونزی قدرت نوظهور آینده

اندونزی با اینکه فقط هشت دهه از استقالش می‌گذرد اما در این مدت توانسته خود را به تراز کشورهای قدرتمند اقتصادی جهانی برساند و آمار و ارقام حکایت از این دارد که چشم‌انداز درخشانی در انتظار این کشور است و همکاری با این غول نوظهور برای ارتقای وزن اقتصادی ایران نیز موثر خواهد بود. قرار گرفتن در مسیر تنگه استراتژیک «مالاکا» که نیمی از تجارت جهان از آن می‌گذرد به جاکارتا هویتی استراتژیک بخشیده به گونه‌ای که از معتبرترین اعضای اتحادیه اقتصادی «آ سه آن» محسوب می‌شود.

شرکت Pwc، اندونزی را یکی از 7 اقتصاد نوظهور جهانی معرفی و پیش‌بینی کرده که این کشور در سال 2030 در رده پنجم و در 2050 در رده چهارم قدرتمندترین اقتصاد جهان قرار خواهد گرفت. همچنین، پیش‌بینی شده که ۶ اقتصاد از ۷ اقتصاد بزرگ جهان در سال ۲۰۵۰ در زمره اقتصادهای نوظهور به رهبری چین (اول) و هندوستان (دوم) و اندونزی باشند که نشان می‌دهد جایگاه اول را از آمریکا پس خواهند گرفت.

تولید ناخالص داخلی (GDP) اندونزی در حال حاضر در رده هفتم جهان است. نیکل، نفت، قلع، گاز طبیعی، الوار، بوکسیت، مس، زغال سنگ، طلا و نقره در زمره منابع طبیعی اندونزی است و با تولید ۱.۶ میلیون تن نیکل در سال ۲۰۲۲ بزرگترین تولید کننده نیکل در جهان بود. از طرفی، ذخایر عظیم نفت در کنار معادن متنوع، جنگل و منابع عظیم دریایی و نیز توان تولید بالا، بازار بزرگ و گسترده داخلی، صادرات قابل توجه و وجود زمینه‌های مساعد فراوان بیشترین جذابیت را برای سرمایه‌گذاران داشته باشد. بنابراین، وجود چنین کشوری با این حجم از ذخایر و زیرساختهای اقتصادی، برای جمهوری اسلامی فرصت مناسبی است تا بتواند با تقویت روابط تجاری خود، در آینده اقتصاد جهان حرفی برای گفتن داشته باشد.

ایران هم اگرچه به لحاظ اقتصادی در سطح پایین‌تری از اندونزی قرار دارد اما جایگاه برجسته سیاسی و نظامی این کشور در غرب آسیا، برای اندونزی مزیت مناسبی به شمار می‌رود تا بتواند نفوذ خود را در خلیج فارس افزایش دهد. زیرا ایران و کشورهای عرب منطقه به دلیل برخورداری از ذخایر عظیم انرژی و موقعیت ژئواستراتژیک در آینده اقتصادی جهان نقش مهمی ایفا خواهند کرد و برای کشوری مانند اندونزی که خود را برای صعود به مراحل بالاتر آماده می‌کند، سکوی پرش بزرگی خواهد بود تا بخشی از نیازهای خود را از کشورهای منطقه تامین کند. طبیعتاً همه قدرتهای برتر اقتصادی، برای حفظ جایگاه خود در جهان به خلیج فارس توجه ویژه‌ای دارند و اندونزی هم از این قاعده مستثنی نیست و برای رقابت با رقبای سرسختی مانند چین و آمریکا مجبور است به «هارتلند» هم نگاه ویژه‌ای داشته باشد. همانگونه که چینی‌ها در سالهای اخیر با افزایش روابط اقتصادی خود با ایران و کشورهای عرب جای پای خود را در خلیج فارس محکم کرده‌اند.

بی‌توجهی به تحریم‌های آمریکا

از آنجا که ایران تحت شدیدترین تحرمی‌های اقتصادی آمریکا قرار دارد، لذا هر گونه روابط تجاری با بازیگران جهانیف خوذ به خود به بی‌اثر شدن تحریمها کمک خواهد کرد. اندونزی از بزرگترین شرکای تجاری غرب و آمریکا به شمار می‌رود و توسعه تعاملاتش با ایران بیانگر این است که فشارهای واشنگتن برای دور نگه داشتن کشورها از جمهوری اسلامی و انزوای آن دیگر کارایی ندارد و رسانه‌های آمریکایی هم بارها به این مسئله اعتراف کرده‌اند. اندونزی هم مثل سایر کشورها با یکجانبه‌گرایی آمریکا مخالفت کرده و در ماههای اخیر هم با دیگر متحدانش در آ سه آن، اقداماتی را برای دلارزدایی از مبادلات اقتصادی انجام داده است.

آمریکا برای انزوای ایران بر روی مسدو کردن بازارهای فروش انرژی برای تهران حساب باز کرده بود اما اندونزی نشان داده که حاضر نیست از سیاستهای جهانی واشنگتن پیروی کرده و منافع خود را فدای جاه‌طلبی غرب کند. با تحولاتی که در یکسال گذشته در روابط ایران با همسایگان و کشورهای شرق آسیا به وقوع پیوسته است، به خوبی این حقیقت را بازگو می‌کند که سیاست فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی شکست خورده است و دولتمردان جاکارتا هم مثل سایر رهبران منطقه، به تقویت روابط تجاری با ایران تمایل دارند. سفرهای رئیس جمهور به کشورهای مختلف و تلاش برای بهبود مناسبات در بالاترین سطح، با هدف تامین منافع ملی و رفع موانع تجاری ایجاد شده از سوی غربیها بود که قصد داشت جلوی پیشرفت و تولید در داخل را بگیرد.

انتخاب اندونزی به عنوان مقصد کنونی رئیسی، از بعد دیگری هم قابل بررسی است و از این نظر که جاکارتا به دلیل موقعیت اقتصادی که دارد پاشنه آشیل واشنگتن در شرق آسیا به حساب می‌آید. قرار گرفتن این کشور در نزدیک تنگه مالاکا که شاهرگ تجارت دریایی جهان است، برای واشنگتن اهمیت به سزایی دارد و مقامات کاخ سفید تلاش می‌کنند با کمک کشورهایی مانند اندونزی رقیب چینی خود را مهار کنند، به همین منظور نزدیک شدن جمهوری اسلامی به اندونزی می‌تواند تهدید جدی برای منافع واشنگتن در این پهنه از کره خاکی باشد. حجم تجارت سالانه اندونزی و آمریکا قریب به 40 میلیارد دلار است و تقویت همکاریها بین تهران و جاکارتا در تضاد با سیاستهای واشنگتن است و بیانگر این است که دوران یکه تازی آمریکا در جهان به سرآمده است و دیگران حاضر به تبعیت از آن نیستند. همانگونه که کاخ سفید نتوانست نگرانی خود را از سفر رئیسی به جاکارتا مخفی کند و ادعا کرد که از دوستانمان در جهان خواسته‌ایم که از انجام اقداماتی که مغایر با تحریم‌های آمریکا باشد، خودداری کنند. این نوع واکنش ناشی از نگرانی نشان می‌دهد که دولت سیزدهم شاهرگ آمریکا در شرق آسیا را نشانه رفته است و در آینده از این دست همکاریهای تجاری بین تهران و قدرتهای آسیایی بیشتر شاهد خواهیم بود.

موضع مشترک در قبال تحولات جهان اسلام

اران و اندونزی به دلیل اشتراکات فرهنگی و دینی در نحوه برخورد با تحولات جهان اسلام هم مواضع مشترکی دارند. اندونزی به عنوان بزرگترین کشور مسلمان به لحاظ جمعیت، همچنان روی خطوط قرمز خود در رابطه با موضوع فلسطین و اشغالگری رژیم صهیونیستی ایستاده است. رئیس جمهور و مقامات ارشد اندونزی هم از جمله حامیان ملت فلسطین به شمار می‌روند و حتی برای این کار هزینه‌هایی هم داده‌اند. همچنانکه اخیراً اندونزی که به عنوان میزبان جام جهانی فوتبال جوانان در سال ۲۰۲۳ انتخاب شده بود، مخالفت خود را نسبت به حضور تیم فوتبال رژیم صهیونیستی در این مسابقات اعلام کرد و همین مخالفت با حضور اشغاگران، سبب شد تا فیفا میزبانی را از این کشور بگیرد اما مقامات و مردم اندونزی خم به ابرو نیاوردند و کماکان به حمایتهای خود از فلسطینیان ادامه دادند. مقامات و مردم اندونزی بارها نسل‌کشی مسلمانان میانمار را محکوم کرده و خواستار پایان دادن به این جنایتها شده‌اند. این مواضع مشترک دینی و فرهنگی، می‌تواند در تعمیق روابط اقتصادی و سیاسی بین تهران و جاکارتا تاثیرگذار باشد.

در مجموع، جهان آینده از آن کشورهای نوظهوری خواهد بود که در مسیر پیشرفت و توسعه اقتصادی گامهای بلندی را برداشته‌اند و عقل و منطق حکم می‌کند که از طریق همکاری با این قدرتها و بهره‌گیری از تجارب آنها و بکار بستن آن در اقتصادی داخلی، وزن و جایگاه خود را در جهان ارتقا دهیم و دولت سیزدهم هم با راهبرد نگاه به شرق و توسعه روابط در همه سطوح با کشورهای دوست و همسایه، تا حد زیادی مسیر را برای همگرایی با قدرتهای نوظهور در جهان آینده همراه کرده است. جهانی که آمریکا در آن نمی‌تواند از تحریم‌ها به عنوان ابزار فشاری برای تنبیه کشورهای دیگر استفاده کند و مقدمات آن نیز با دلار زدایی از تعاملات بین کشورها شروع شده است.